گنجاندن سریع هوش مصنوعی (AI) در بخش‌های مختلفی چون مالی و بهداشت‌ و درمان منافع قابل‌توجهی در سطح جهانی به‌دنبال داشته است. با این حال، نگرانی‌هایی درباره تعصب، مسئولیت‌پذیری و انصاف، به‌ویژه در کشورهای جنوب جهانی که دارای چارچوب‌های نظارتی در حال توسعه هستند، به دلیل ماهیت غیرشفاف فرایند تصمیم‌گیری AI بروز کرده است. فناوری بلاک‌چین یک راه‌حل امیدوارکننده ارائه می‌دهد که با تسهیل هوش مصنوعی قابل‌توجیه (XAI)، شفافیت، قابلیت ردیابی و حاکمیت اخلاقی را در برنامه‌های AI افزایش می‌دهد. **هوش مصنوعی قابل‌توجیه (XAI) چیست؟** هوش مصنوعی قابل‌توجیه (XAI) شامل سیستم‌هایی است که بینش‌های واضح و قابل‌فهمی را درباره فرایندهای تصمیم‌گیری خود ارائه می‌دهند.

بر خلاف مدل‌های سنتی "جعبه سیاه" که دلایل خود را فاش نمی‌کنند، XAI تضمین می‌کند که ذینفعان—from سیاست‌گذاران تا کاربران—بتوانند خروجی‌های AI را درک، اعتماد و بررسی کنند. عدم وجود XAI می‌تواند تعصب را حفظ کرده، منجر به تصمیمات ناعادلانه شود و به مقاومت عمومی در برابر AI در حوزه‌های حیاتی مانند اجرای قانون، بهداشت و درمان و امور مالی کمک کند. **عواقب عدم وجود XAI** بدون XAI، خطرات مختلفی ممکن است گسترش یابند، به‌ویژه در کشورهای جنوب جهانی، از جمله: - **فرسایش اعتماد:** عدم شفافیت در حوزه‌های حساس مانند هویت دیجیتال، پیش‌بینی جرم و نمره‌دهی اعتباری ممکن است شک و تردید و مقاومت نسبت به AI ایجاد کند. - **تعصب و تبعیض:** مدل‌های تعصب‌آمیز AI می‌توانند نابرابری‌های اجتماعی موجود را تشدید کنند و بر جمعیت‌های آسیب‌پذیر تاثیر نامتناسب بگذارند. - **خطرات دموکراسی و حریم خصوصی:** عدم توضیح‌پذیری AI می‌تواند به مستبدی و سوءاستفاده از داده‌ها کمک کند و آزادی‌های دموکراتیک را تضعیف کند. - **چالش‌های نظارتی:** دولت‌ها ممکن است بدون وضوح در توضیح‌پذیری، در پیاده‌سازی قوانین مؤثر AI با مشکل مواجه شوند و منجر به اختلافات سیاستی شوند. - **وابستگی اقتصادی:** تکیه بر فناوری‌های AI خارجی بدون شفافیت می‌تواند تهدیدی برای حاکمیت زیربنای دیجیتال کشورهای جنوب جهانی باشد. بنابراین، گنجاندن XAI در حاکمیت AI ضروری است. **چگونه بلاک‌چین XAI را تقویت می‌کند** ماهیت غیرمتمرکز و تغییرناپذیر بلاک‌چین می‌تواند برخی از موانع توضیح‌پذیری AI را برطرف کند: - **ثبت تصمیمات شفاف:** فرایندهای تصمیم‌گیری AI می‌تواند بر روی بلاک‌چین‌ها به‌طور دائمی ثبت شود و امکان حسابرسی قابل‌ردیابی اقدامات AI را فراهم آورد. - **حسابرسی غیرمتمرکز:** بلاک‌چین تأیید مستقل الگوریتم‌های AI توسط طرف‌های ثالث را ممکن می‌سازد و نیاز به اعتماد به تأمین‌کنندگان متمرکز را از بین می‌برد. - **قراردادهای هوشمند برای حاکمیت:** این قراردادها می‌توانند استفاده اخلاقی از AI را تضمین کرده و رعایت اصول انصاف را تأمین کنند. - **داده‌های آموزشی امن:** بلاک‌چین تأیید داده‌های آموزشی را بهبود می‌بخشد و خطرات تعصب را به حداقل می‌رساند. - **مشوق‌های توکنی:** یک اقتصاد توکنی مبتنی بر بلاک‌چین می‌تواند به رفتارهای اخلاقی AI پاداش دهد و شفافیت را تشویق کند. **کاربردهای دنیای واقعی** نمونه‌هایی از تقویت توضیح‌پذیری AI توسط بلاک‌چین شامل: - **تشخیص تقلب در امور مالی:** ترکیب بلاک‌چین با تکنیک‌های XAI امکان تأیید تصمیمات AI در شناسایی فعالیت‌های تقلبی بیت‌کوین را تسهیل کرده است. - **شفافیت در بهداشت و درمان:** مدل‌های پیش‌بینی پزشکی ثبت شده بر روی بلاک‌چین‌ها می‌توانند دلایل قابل‌تأیید را برای پیشنهادات AI فراهم کنند. - **مدیریت زنجیره تأمین:** تصمیمات AI در زمینه کشاورزی بر روی بلاک‌چین‌ها مستند می‌شود که مسئولیت‌پذیری برای پیش‌بینی عملکردها را بهبود می‌بخشد. این مثال‌ها پتانسیل بلاک‌چین را برای تقویت یکپارچگی و شفافیت AI نشان می‌دهد که برای اقتصادهای نوظهور در حال شکل‌گیری حاکمیت AI حیاتی است. **اهمیت استراتژیک برای جنوب جهانی** کشورهای جنوب جهانی به‌طور فزاینده‌ای AI را در خدمات عمومی و شناسایی دیجیتال به کار می‌برند، اما عدم وجود حاکمیت قوی خطراتی برای عمیق‌تر شدن شکاف‌های اجتماعی-اقتصادی را به همراه دارد. با پذیرش بلاک‌چین برای XAI، این کشورها می‌توانند سیستم‌های AI را پرورش دهند که بر انصاف و مسئولیت‌پذیری تأکید داشته باشند و در عین حال به رعایت مقررات کمک کنند و اعتماد عمومی را برای ادغام آسان‌تر فناوری‌های AI ساختار دهند. علاوه بر این، چارچوب‌های بلاک‌چین ملی می‌توانند وابستگی به مقررات کشورهایی که محور فناوری هستند را کاهش دهند و به کشورهای جنوب جهانی این امکان را بدهند تا ساختارهای حاکمیتی متناسب با ارزش‌های محلی خود ایجاد کنند. **نتیجه‌گیری:** ادغام بلاک‌چین و XAI نمایانگر یک تغییر تحول‌آفرین به سوی حاکمیت اخلاقی AI است که برای پرورش اعتماد و ترویج انصاف در چشم‌انداز در حال رشد AI در جنوب جهانی ضروری است.