Неліктен Орталық Банктер Блокчейндерді Зерттеп Жатыр? Орталық банктер абайлап блокчейн саласына кірісуде, бұл трендтерге байланысты емес, жалпы ақша инфрақұрылымы — төлемдер желілерінен активтердің қамтылуына дейін — қазірдің өзінде бағдарламалық қамтамасыз етуге көбірек жазылуда. Қаржы саласы ақша нарығы қорлары, Ұлттық қазына және тіпті банктік депозиттерді токенизациялауда. Атлант кеңесі бойынша, қазір 134 юрисдикция орталық банктің цифрлық валюталарын (CBDC) зерттеп немесе сынақ жүргізуде, бұл 2020 жылмен салыстырғанда күрт өсім. Коммерциялық банк өкілдері ескертуде, егер токенделген депозиттерді Solana сияқты жалпы блокчейндерге немесе R3 Corda сияқты жеке кітапханаларға ауыстыру мүмкіндігі болмаса, олар ескіреді деп қауіптенеді. Орталық банктер негізгі екі сұраққа көңіл бөледі: дәстүрлі операциялар — ашық нарықтағы сатып алулар, тұрақты құралдар мен резерв төлемдері — егер резервтер мен облигациялар ақылды токендерге айналса, жұмыс істей ме?Және ақша аудару механизімдері кодқа тікелей енгізілсе, олар тиімдірек бола ма?Бұл сұрақтар Пайн жобасы, Сингапурдің Guardian жобасы, Англияның Wholesale CBDC sandbox-і және Жапонияның көпжылдық бөлшек CBDC пилоты сияқты бастамаларға негіз болады. Токенделген Ақша-суаяқ Саясаты дегеніміз тағы не? Токенделген ақша-суаяқ саясаты — орталық банктің активтері мен міндеттемелері бағдарламаланатын токендер ретінде таралған кітапханада көрсетілген. Халықаралық есеп айыру банкінің (BIS) айтуынша, бұл экожүйеде ақша мен бағалы қағаздар бір ортақ кітапханада өмір сүреді, ал ақша саясаты амалдары ақылды келісімшарттар арқылы орындалады, дәстүрлі, топтық сипаттағы төлем жүйелерінің орнын ауыстырады. Бұл жүйеде саясат құралдары кодталған: резервтегі пайыздар автоматты түрде купондар ретінде төленеді, репо және кері репо келісімдері шарттық актив айырбас ретінде жұмыс істеп, мерзімінде өзін-өзі өтейді; кепілдік салмақтар моментте өзгертіліп, барлық жақтарға әсер етеді. Пайн жобасы бұл ұғымдарды ERC-20 токендері арқылы жүзеге асырды, ол рұқсат етілген Ethereum-пен үйлесімді блокчейнде жұмыс істеді. Дәстүрлі ақша-саясатпен айырмашылығы Fedwire немесе Англияның RTGS сияқты дәстүрлі жүйелер күнделікті бөлек-топтық режимде жұмыс істейді, оларды қолмен басқару қажет. Ал токенделген жүйелер транзакцияларды секунд ішінде атомарлы түрде меңгереді, өзгермейтін мұрағаттар сақтайды және саяси өзгертулерді дереу жүзеге асырады, делдалдардың саудасын күтпестен. BIS атап өткендей, активтер мен төлемдерді бір кітапханада біріктіру жұмыс қауіпін және кідіріспен азайтады. Пайн жобасын түсіну Pайн жобасы, оны BIS Инновациялық орталығы мен Нью-Йорк Федералды резерві 2024 жылдың соңында іске қосқан, орталық банктерге бағдарламаланатын құралдар — пайыздар, репо операциялары, актив сатып алулар — сияқты құралдардың блокчейн орталарында жүзеге асыра алатынын тестілеуге мүмкіндік беретін прототип жиынтығын әзірледі. 2025 жылы мамырда жарияланған ол тыныштық және дағдарыс жағдайларын модельдеді: - қалыпты жағдайда, бір күндік кері репо автоматты түрде резервтерді алдын ала белгіленген мөлшерлемеден босатады; - liquidity тежеу кезінде, төтенше несиелік құрал бірнеше секунд ішінде іске қосылып, пайыз мөлшерін тұрақтандырады; - актив сатып алулар тез өтеді, ұсыныс тіркелуі, бөлінісін есептеу және токенделген облигациялар үшін резервтер есептеледі. Бұл сынамалар коммерциялық банктерді және автоматтандырылған төлемдер, кепілдік игеру және саясат әрекеттерін көрсететін бағдарламаланған блокчейн платформасын қамтып, 24/7 жұмыс істей алатын токенделген қаржылық жүйесінің мысалы болды. Дүниежүзілік Қолдау Басқа орталық банктер де осындай пилоттарды жүргізуде. Мысалы, Сингапурдің Guardian жобасы (30 мамыр 2025 ж. уақытша тоқтатылды) тірі репо мәмілелерінде токенделген депозиттер мен мемлекеттік облигацияларды Swift қолданбай-ақ сынақтан өткізді. Англияның екі бағытты стратегиясы токенделген көлемді ақша мен RTGS баланстарын қатар ұстауға мүмкіндік береді; Банк басқарушысы Эндрю Бейли ірі көлемді CBDC-ге дайындалу қажеттігін білдірді.

Жапонияның бөлшек CBDC пилоты қазір нақты кезеңде, онда секунд сайын ондаған мың транзакция өңделеді және құпиялылық функцияларын қосқанда, қолма-қол сияқты анонимділік сақталған. Барлық бұл бастамалар бағдарламалылық, нақты уақыттағы ашықтық және атомарлы есеп айырысудың тиімді әрі іске асатынын көрсетеді. Алайда, негізгі қиындық — осы жаңа инфрақұрылымдарға барлық қаржы жүйесін көшіру, не кредитті жасау мен делдалдықты бұзбай жүзеге асыру. Пайн жобасының архитектурасы мен маңызы Пайн жобасының цифрлық ақша-қаржы жүйесі қабаттан тұрады: негізінде бағдарламаланатын блокчейн (Besu); ортасында ERC-20 сияқты токенделген активтер; ал ең үстінде ақша-сауда саясатын жүзеге асыратын ақылды келісімшарттар жатыр. Бұл жобаның ерекше тұсы — негізгі орталық банктің құралдарын ақылды келісімшарттар түрінде құрлымдау, бұл тезірек іске қосуға (секундтар ішінде) әрі икемді операцияларды жүргізуге мүмкіндік береді. Ынтымақтасатын мекемелер мен тестілеу ауқымы Жеті ірі орталық банк — Австралия, Канада, Англия, Мексика, Швейцария, ЕО және АҚШ — Пайн жобасының жиынтығы мен сынақ тәртібін әзірлеуге қатысты. Нәтижелері бұл банктерді міндеттеме етпесе де, болашақ зерттеулер үшін негіз қалайды. Тестілер түрлі экономикалық сценарилерді, айырбастау мөлшерлемелерін, қарыз дағдарыстарын модельдеді, қысқа және ұзақ мерзімді кезеңдерді, әртүрлі жүйе көлемдерін, сұйылту және несиелеу әдістерін сынады, жүйенің тұрақтылығын дәлелдеді. Токенделген ақша-сааяқ саясатының негізгі практикалық әрі шектеулері Орталық банктер блокчейн негізіндегі ақша-қаржы құралдарын ескере отырып, бірнеше қиындыққа тап болады: - Интеграция: Қазіргі блокчейндер әдетте жеке желілер ретінде жұмыс істеп, біртұтас дәстүрлі қаржы инфрақұрылымына ұқсамайды. Бұл бөліну төлемдерді кешіктіруі немесе қаржыны бөгеп тастау қаупін тудырады. Сарапшылар бір блокчейннің үстемдік етуі әлсіздік тудыруы мүмкін деп ескертеді. - Заңды аяқтылық: Көптеген юрисдикциялар блокчейн деректерін заңды міндетті құқықтық құжат деп танымайды, көбінесе сыртқы “алтын жазба” заңды талап етеді, сондықтан токенделген қаржы заңдары әлі де жетілдіруді қажет етеді. - Кибер қауіпсіздік: Ақылды келісімшарттар кодтан тұрады және багтарға ұшырауы мүмкін. Тәжірибеде адам араласуы мүмкін болған дәстүрлі жүйе сияқты емес, — “код заң” болғандықтан, қателер үлкен салдарға әкелуі мүмкін. Кейбір елдер, мысалы Жапония, кибершабуылдарға, техникалық ақауларға немесе келісімшарт ақауларына қарсы резервтік механизмдер жасап жатыр. - Құпиялылық пен ашықтық қатынасы: Регуляторлар мен банктер қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін ашықтықты талап етеді, ал қолданушылар күнделікті айырбастарда жеке мәліметтерін құпия ұстауды қалайды. Бұл екі қажеттілікті теңдестіруге арналған шешімдер — деңгейлі ашылу, zero-knowledge дәлелдері және анонимді сертификаттар бойынша жұмыс жүргізілуде. Қорытынды Токенделген ақша-сааяқ саясаты мерзімді, икемді әрі тиімді жұмыс істеуге уәде береді. Алайда мұндай жүйелерді енгізу — кешенді, түрлі салаларды қамтитын әрі күрделі міндеттерді шешуді талап етеді. Орталық банктер заң шығарушылармен, киберқауіпсіздік мамандарымен және қаржы институттарымен ынтымақтастықта бола отырып, қауіпсіз, әділетті әрі тұрақты бағдарламаланатын ақша инфрақұрылымдарын жасауы қажет.