De snelle opkomst van generatieve kunstmatige intelligentie (AI), vooral chatbots en AI-gestuurde samenvattingstools zoals Google's AI Overviews, heeft de traditionele uitgeverijen en journalisme aanzienlijk verstoord. Deze technologieën produceren beknopte samenvattingen van nieuws en diverse inhoud, waardoor gebruikers snel informatie kunnen verkrijgen zonder de oorspronkelijke uitgeversites te bezoeken. Daardoor is het verkeer naar veel nieuwssites met meer dan 34% afgenomen, wat direct de belangrijkste inkomstenbronnen van uitgevers—advertenties en abonnementen—slaat. Deze trend veroorzaakt enorme financiële druk op media die afhankelijk zijn van zoekmachinereden, wat leidt tot frequente ontslagen in redacties en het afnemen van de relevantie van traditioneel journalism naarmate AI-alternatieven toenemen. Uitgevers blijven sceptisch over de beweringen van AI-bedrijven dat hun hulpmiddelen zorgen voor kwalitatief beter verkeer, omdat er volgens hen gebrek is aan geloofwaardige bewijzen. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden en hun intellectueel eigendom te beschermen, hebben uitgevers meer dan een dozijn rechtszaken aangespannen tegen AI-bedrijven wegens ongeoorloofd gebruik van auteursrechtelijk beschermde inhoud, en hebben ze meer dan zeventig licentieovereenkomsten afgesloten om dat gebruik te commercialiseren. Deze overeenkomsten bieden echter meestal beperkte financiële voordelen en hebben zwakke onderhandelingsposities voor uitgevers, wat de groeiende dominantie van techbedrijven benadrukt. De situatie wordt complicerender doordat AI-ontwikkelaars vertrouwen op “fair use”-categorieën om auteursrechtelijk beschermde inhoud in trainingsdatasets te integreren zonder expliciete toestemming. De onduidelijke juridische grenzen van fair use in AI-contexten maken het moeilijk voor uitgevers om hun rechten effectief af te dwingen.

Deze juridische onzekerheid vergroot het risico dat zonder duurzame inkomstenmodellen die nieuwsorganisaties compenseren, onderzoeksjournalistiek en hoogwaardig rapportage in huidig tempo zullen afnemen. Dit zou de cruciale rol van journalism in het informeren van het publiek, het waarborgen van verantwoording en het ondersteunen van democratisch debat ondermijnen. Ondanks beloftes van AI-leiders dat contentmakers in de toekomst eerlijk beloond zullen worden, toont de huidige praktijken in de sector minimale inspanningen om originele journalisten en creatievelingen rechtvaardig te belonen. Dit weerspiegelt een bredere trend binnen de technologiesector, waar innovaties gevestigde instituties en bedrijfsmodellen verstoren, vaak ten nadele van traditionele belanghebbenden. De impact gaat verder dan economisch; het duidt op een fundamentele verandering in hoe informatie wordt geproduceerd, gedeeld en geconsumeerd. Naarmate AI zich verder ontwikkelt, neemt de dreiging toe dat uitgevers overbodig worden, waardoor journalisten geconfronteerd worden met een onzekere toekomst die vraagt om nieuwe aanpassingskracht en veerkracht. Samenvattend: hoewel generatieve AI indrukwekkende mogelijkheden en potentiële voordelen biedt voor de toegankelijkheid van informatie, is de huidige impact op het journalistieke vak zeer zorgwekkend. Stevige dalingen in het verkeer naar uitgeversites, afnemende inkomsten, voortdurende juridische conflicten en het ongeoorloofd gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal zonder adequate vergoeding brengen de vitaliteit van de pers in gevaar. Zonder gecoördineerde inspanningen om eerlijke kaders te creëren voor het gebruik en de vergoeding van content, loopt de essentiële maatschappelijke rol van journalistiek het gevaar te verschralen, met grote gevolgen voor publieke kennis en democratisch proces.