बिटकॉइनला चालना देणाऱ्या तंत्रज्ञानात सर्वाधिक परिचित असलेले, ब्लॉकचेन हे एक विश्वासार्ह, टॅम्पर-प्रूफ प्रणाली म्हणून उदयाला येत आहे जे वित्तीय क्षेत्रापासून आरोग्यसेवकापर्यंत विविध क्षेत्रांमध्ये क्रांती घडवण्याची क्षमता बाळगते. ब्लॉकचेन ही डेटा संघटना व सुरक्षिततेसाठी एक क्रांतिकारी पद्धत आहे, हीच त्याची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये आहेत. विशेषतः बिटकॉइनसारख्या क्रिप्टोकरेन्सींच्या आधारस्तंभा म्हणून काम करते. हे एक विशेष डिजिटल खाती लॅजर आहे जे विकेंद्रीकृत, पारदर्शक आणि जवळजवळ टॅम्पर-प्रूफ आहे. त्याचा कसा कार्यान्वित होतो आणि ते का महत्त्वाचे आहे, हे जाणून घेऊया: ब्लॉकचेनची मुख्य वैशिष्ट्ये - वितरण (डिस्ट्रिब्यूटेड): खाती व्यवस्थापनासाठी बँकासारख्या केंद्रीय प्राधिकाऱ्याऐवजी, समकक्ष प्रतिमा एक शक्तिशाली संगणक जाळ्यात पसरलेली असतात, ज्यांना "नोड्स" म्हणतात. या विकेंद्रीकरणामुळे एकच बिंदू बारगळता येत नाही; एक नोड बंद पडल्यास इतर नोड्स नेटवर्कला सुरळीत चालवतात. - अपरिवर्तनीय (इम्युटेबल): एकदा डेटा नोंदवल्यावर, त्यात बदल करणे किंवा वगळणे अत्यंत कठीण होते. व्यवहार क्रिप्टोग्राफिकदृष्ट्या जोडलेल्या ब्लॉक्समध्ये ठेवले जातात, ज्याला क्रमशः लिंक केलेले असते. एक ब्लॉक बदलल्यास ही साखळी तुटते व नेटवर्कला सूचित केले जाते. एखादा हॅकर या नोंदीतील कोणत्याही रेकॉर्डमध्ये बदल करायचा असल्यास, त्याला त्या ब्लॉक आणि त्यानंतरचे सर्व ब्लॉक्स जिंकण्याच्या नोड्सच्या बहुमतावर त्यामध्ये बदल करावा लागेल, जे सुरक्षित ब्लॉकचेनसाठी अशक्य आहे. - पारदर्शक (पण सामाजिकिक नाविन्यपूर्ण): जरी वापरकर्त्यांच्या आयडेंटिटी अल्फान्यूमेरिक पत्त्यांनी लपविल्या गेल्या असल्या तरी, सर्व व्यवहार सार्वजनिक दृश्यात असतात. या संतुलनाने पारदर्शकता आणि वापरकर्त्यांच्या गोपनीयतेचे संरक्षण शक्य होते. - क्रिप्टोग्राफीने सुरक्षित: प्रत्येक ब्लॉकमध्ये माजी ब्लॉकचा क्रिप्टोग्राफिक हॅश असतो—एक अनन्य डिजिटल बोटखेरीज. कोणत्याही डेटा बदलाने हॅश बदलते, त्यामुळे पुढील ब्लॉक्स अमान्य होतात, ज्यामुळे ब्लॉकचेनची अखंडता राखली जाते. - सहमतीने कार्यरत (कन्सेन्सस-ड्राइव्हन): नवीन ब्लॉक जोडण्यापूर्वी, नेटवर्कमधील बहुमत नोड्स त्यातील व्यवहारांची पडताळणी करतात, जसे की प्रूफ ऑफ वर्क (Bitcoin) किंवा प्रूफ ऑफ स्टेक (Ethereum).

या पद्धतींमुळे विश्वास केंद्रीकृत प्राधिकाराशिवाय स्थापित होतो. ब्लॉकचेन कसे कार्य करते (सोप्या भाषेत) 1. एक व्यवहार घडतो—कोणी तरी बिटकॉइन पाठवतो किंवा पुरवठा साखळी घटना नोंदवतो. 2. व्यवहाराची माहिती नेटवर्क नोड्स कडे प्रसारित केली जाते. 3. नोड्स त्या व्यवहारांची वैधता तपासतात (उदा. पुरेसे निधी, वैध डिजिटल स्वाक्षर्या). 4. वैध व्यवहारांचा समूह एक ब्लॉक मध्ये संकलित होतो. 5. खाणकाम करणारे क्रिप्टोग्राफिक कोडे सोडवतात (प्रूफ ऑफ वर्क); पहिल्या विकसकाला ते ब्लॉक जोडण्याचा अधिकार मिळतो (“माइनिंग”). 6. नवीन ब्लॉक कायमस्वरूपी विद्यमान ब्लॉकचेनशी लिंक केला जातो. 7. सर्व नोड्स त्यांच्या प्रतींमध्ये नवीन ब्लॉक प्रतिबिंबित करतात. ब्लॉकचेनचे मुख्य फायदे - सुरक्षा: त्याची विकेंद्रित, क्रिप्टोग्राफिक रचना प्रामाणिकपणासाठी अत्यंत प्रतिकारशक्ती असते व केल्या जाणाऱ्या तडजोडींना प्रतिबंध करते. - पारदर्शकता: सहभागी एकसमान अपरिवर्तनीय खाती पाहणारे असल्याने विश्वास निर्माण होतो. - विकेंद्रीकरण: एका नियंत्रण बिंदू अभावात, प्रणालीगत धोके कमी होतात व मध्यस्थ व्यक्तीशिवाय कार्यक्षम होते. - कार्यक्षमता: व्यवहारांची नोंदणी स्वयंचलित आणि मध्यस्थी कमी करणे यामुळे जलद होते. - ट्रेसिबिलिटी: प्रत्येक क्रिया नोंदल्यामुळे, व्यवहारांचा तपशीलवार आणि पडताळणीयोग्य इतिहास तयार होतो. क्रिप्टोकरन्सीव्यतिरिक्त अनुप्रयोग जरी बिटकॉइन ही ब्लॉकचेनची पहिली वापर प्रकरण असेल, तरी त्याची शक्यता अनेक क्षेत्रांमध्ये विस्तारत आहे: - पुरवठा साखळी व्यवस्थापन: वस्तूंची खरीपण तपासण्यासाठी, उत्पादनापासून खरेदीपर्यंतचे ट्रेसिंग. - आरोग्यसेवा: रुग्णांच्या माहितीची सुरक्षित व खाजगीपणे देवाणघेवाण. - मतदान प्रणाली: टॅम्पर-प्रूफ, पारदर्शक व पडताळणीय डिजिटल निवडणुका. - डिजिटल ओळख: व्यक्तींना सुरक्षित, स्वयंपाकक्षम डिजिटल ओळख पुरवणे. - बौद्धिक संपत्ती: मालकी हक्काचा पुरावा करणे व डिजिटल सामग्रीच्या वापरावर नियंत्रण ठेवणे. - जमीन व मालमत्ता: मालमत्ता हक्क स्वच्छ व सुरक्षित प्रक्रियेसाठी. सारांश, ब्लॉकचेन ही सुरक्षित, पारदर्शक आणि विकेंद्रीत नोंदी ठेवण्यासाठी नवीन दृष्टीकोन आहे. केंद्रीकृत प्राधिकाऱ्यांवर विश्वास न ठेवता, हे संपूर्ण उद्योगांना पुनर्रचना करण्याची क्षमता बाळगते, विश्वासार्हतेची स्थापना विश्वासार्हतेशिवाय प्रणालीत करते.