Leiders van de midden jaren 20e eeuw erkenden georganiseerd arbeid niet enkel als onderhandelingsinstrument, maar als een hoeksteen van economische geloofwaardigheid. Tijdens de conventie van 1956 van de Amalgamated Clothing Workers of America benadrukte Eleanor Roosevelt het potentieel van vakbonden om alle arbeid te vertegenwoordigen en het land te verbeteren, een boodschap die bijna zeventig jaar later nog steeds relevant is. Met de snelle vooruitgang van kunstmatige intelligentie (AI) staan werk en de instellingen die het beschermen voor ongekende uitdagingen. Vakbonden—die historisch essentieel waren in het opkomen voor werkarbeiders’ lonen en omstandigheden—staan nu voor de complexe taak om de transities naar een door machines versterkte economie te begeleiden, waarin door AI veroorzaakte verstoringen subtiel maar onomkeerbaar kunnen zijn. Vakbonden ontstonden in de 19e-eeuwse ambachten- en industriële bewegingen, die zich organiseerden rondom gedeelde fysieke werkplekken en duidelijke taken. In de loop der tijd ontwikkelden ze zich tot invloedrijke politieke machten, die lidmaatschapsbijdragen gebruikten om betere lonen, veiligere omstandigheden en wettelijke bescherming te bewerkstelligen. Technologie heeft het arbeidsbestek echter voortdurend uitgedaagd: de mid-20e eeuwse eliminatie van liftbedieners door automatisering was hier een vroeg voorbeeld van. Vandaag is de impact van AI breder en dieper, en vervangt het volledige functies in logistiek, juridische beoordeling, klantenservice en productie, vaak sneller en kostenefficiënter dan mensen. Voormalig president Barack Obama merkte in 2024 op dat alleen elite-codeurs mogelijk gelijke tred kunnen houden met door AI gegenereerde programmering, waarmee de reikwijdte van automatisering in kenniswerk en professionele rollen die ooit als veilig werden beschouwd, werd onderstreept. Deze verschuiving roept cruciale vragen op voor vakbonden. Traditionele instrumenten zoals stakingen en contractonderhandelingen waren ontworpen voor op mensen gebaseerde werkplekken; AI-gestuurde werkplekken maken echter gebruik van algoritmes en voorspellende modellen die niet reageren op protesten of conventionele eisen. Sommige vakbonden zijn begonnen zich aan te passen door contractclausules op te nemen voor algoritme-transparantie, menselijke controle over AI-besluiten en verplichte omscholingsprogramma’s. Anderen pleiten voor arbeidswetgeving die AI-systemen gelijk behandelt aan maatregelen voor arbeidsveiligheid, zoals audits en ethische normen. Politieke inspanningen kunnen zich steeds meer richten op kandidaten die prioriteit geven aan digitale rechten en AI-governance. Ondanks deze stappen blijven veel vakbonden reactief en pakken ze verdringing pas aan nadat deze heeft plaatsgevonden. De snellere leercurve van AI en de onzichtbaarheid van de verstoringen totdat ze volledig zichtbaar zijn, vormen een duidelijke uitdaging. De toekomst van georganiseerd arbeid kan afhangen van het herdefiniëren van zijn missie als beheerder van eerlijke economische transities, in plaats van slechts verdediger van bestaande banen.

Zoals liftbedieners ooit plaatsmaakten voor automatisering, moet de huidige workforce de onvermijdelijke transformaties in rollen erkennen; de rol van vakbonden om deze veranderingen vorm te geven, blijft essentieel. Het Duitse model biedt een veelbelovend voorbeeld. In december 2024 finaliseerden Volkswagen AG en IG Metall, een van ’s werelds grootste industriële vakbonden, de Zukunft Volkswagen-overeenkomst, die aantoont hoe vakbonden constructief invloed kunnen uitoefenen op technologische veranderingen. Deze overeenkomst omvat een sociaal verantwoorde vermindering van meer dan 35. 000 banen in Duitse fabrieken tegen 2030 door middel van vervroegde pensioenregelingen, vrijwillige vrijwillige vertrekregelingen en natuurlijk verloop, in plaats van ontslagen. Volkswagen garandeert werkzekerheid voor de overgebleven medewerkers tot 2030, terwijl het zich aanpast aan automatisering en elektrische voertuigen. De overeenkomst introduceerde ook flexibele werkmodellen, herverdeling van functies binnen het bedrijf en behoud van kernproductieactiviteiten. Cruciaal hierbij is dat IG Metall heeft meegeholpen aan het mede-ontwerpen van deze structurele transitie, waardoor werknemers inspraak krijgen in technologie-integratie en herallocatie van arbeid. Financieel levert Volkswagen zo’n €1, 5 miljard per jaar aan loonkostenbesparing op, terwijl de productiviteit en marktleiderschap in elektrische voertuigen behouden blijven zonder dat het personeel wordt ontslagen. Voor de Amerikaanse arbeidsmarkt bevatten onderdelen van het Volkswagen-IG Metall-model waardevolle lessen, ondanks de verschillen in wetten en economische kaders. Sectoren zoals logistiek, vervoer, klantenservice, administratieve ondersteuning en gezondheidszorg lopen een verhoogd risico op automatisering. Amerikaanse vakbonden zouden strategieën kunnen adopteren zoals onderhandelde garanties voor werknemers tijdens technologische implementaties; verplichte omscholings- en herplaatsingsprogramma’s gefinancierd door werkgevers en overheden; AI-audits om transparantie te waarborgen bij beslissingen gebaseerd op algoritmes; en winstdelingsmechanismen om productiviteitswinst te delen. Deze aanpakken kunnen vakbonden transformeren van tegenstanders van automatisering naar regisseurs van verandering, zodat technologie het menselijk kapitaal aanvult in plaats van vervangt. Historisch hebben vakbonden zich aangepast aan technologische veranderingen, van de stoommachine tot de microchip. Hoewel AI een grotere uitdaging vormt, is deze niet onoverkomelijk. Vakbonden die zich ontwikkelen om bestaande rollen te verdedigen en proactief nieuwe kaders te vormen, kunnen nog steeds essentiële actoren blijven in het veranderende economische landschap. Daarmee krijgen ze de kans om Eleanor Roosevelt’s visie ten uitvoer te brengen: het krachtig en doordacht inzetten van collectieve kracht om technologische vooruitgang te laten leiden tot breed gedeelde welvaart.